Σαπουνόδεντρο (Sapindus)

Γνωρίζετε ότι το φυτό Sapindus είναι κοινώς γνωστό ως Σαπουνόδενδρο επειδή ο πολτός των φρούτων του χρησιμοποιείται για την παρασκευή σαπουνιού;

Το Sapindus (Σαπουνόδενδρο) είναι γένος φυτών, στο οποίο ανήκουν περίπου πέντε με δώδεκα είδη θάμνων και μικρών δέντρων, της οικογένειας Λίτσι, Sapindaceae, ενδημικό στις ζεστές εύκρατες μέχρι τροπικές περιοχές του Παλαιού και του Νέου Κόσμου. Το γένος περιλαμβάνει τόσο φυλλοβόλα όσο και αειθαλή είδη. Τα μέλη του γένους είναι

κοινώς γνωστά ως soapberries ή soapnuts επειδή ο πολτός των φρούτων τους χρησιμοποιείται για την παρασκευή σαπουνιού. Η γενική ονομασία του προέρχεται από τις λατινικές λέξεις saponis, που σημαίνει "σαπούνι", και indicus, που σημαίνει "της Ινδίας".

Το Sapindus Mukorossi είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο που συναντάται άγριο στη βόρεια Ινδία, συνήθως με 5-10 ζεύγη φύλλων, μοναχικό και με μεγάλους δρύπες. Ανήκει στην κύρια τάξη των σαπινδίδων (Sapindaceae) και στην οικογένεια Sapindeae. Το συγκεκριμένο είδος συναντάται κυρίως στις ψηλότερες περιοχές της εύφορης πεδιάδας Indo-Gangetic (από τους δίδυμους ποταμούς Ινδό και Γάγγη), στους εξωτερικούς λόφους των Ιμαλαΐων "Shivaliks" (ή κάστρα του Σίβα) και σε υπο-εκτάσεις των Ιμαλαΐων με υψόμετρο από 200 μέχρι 1500 μέτρα. Είναι γνωστό επίσης με το όνομα σαπουνόδεντρο, και είναι ένα από τα πιο σημαντικά δέντρα των τροπικών και υπο-τροπικών περιοχών της Ασίας.

Αυτό το δέντρο ευδοκιμεί στα πολύ αργιλώδη και λασπώδη εδάφη, και αναπτύσσεται πολύ καλά σε περιοχές με 150 - 200 εκατ. ετήσια βροχόπτωση. Ο κορμός είναι ίσιος και κυλινδρικός, περίπου 4 με 5 μέτρα ύψος. Το υπέργειο τμήμα του φυτού, που περιλαμβάνει τις πλευρικές διακλαδώσεις και το φύλλωμα, μοιάζει με τεράστια ομπρέλα, και η κορυφή αυτού του θόλου μπορεί να φτάσει σε διάμετρο τα 5 μέτρα. Το δέντρο μπορεί να ψηλώσει μέχρι και 25 μέτρα, με περίμετρο 3- 5 μέτρα στα σχεδόν 70 χρόνια της ύπαρξής της. Το ξύλο είναι σκληρό με ελαφρύ κίτρινο χρώμα. Έχει πυκνούς δακτυλίους και είναι συμπαγές, ζυγίζοντας περίπου 30 kg (66 lbs) ανά κυβικό πόδι. Το ξύλο χρησιμοποιείται σε αγροτικές κατασκευές, για πρέσες λαδιού και ζάχαρης, και για κατασκευή γεωργικών εργαλείων.

Ανθοφορεί τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα άνθη είναι μικρά και λευκά πρασινωπά, πολύγαμα και κυρίως ερμαφρόδιτα και σχηματίζουν συστάδα λουλουδιών, όπως τα λίλιουμ, όπου τα πλευρικά κλαδιά καταλήγουν κυματιστά ή σχηματίζουν μια ενιαία κυματώδη ταξιανθία, όπως της πασχαλιάς, στην πλήρη ανθοφορία. Είναι σχεδόν άμισχα, πολυάριθμα και μερικές φορές δείχνουν να χάνουν το βότρυ τους στο τέλος του βραχίονα. Ο καρπός εμφανίζεται Ιούλιο με Αύγουστο και ωριμάζει από Νοέμβριο ως Δεκέμβριο. Είναι μονές μπάλες, σαν στρογγυλά καρύδια με 2 - 2,5 εκατ. διάμετρο, σαρκώδη, σαπωνώδη και κιτρινωπό- καφέ χρώμα. Ο σπόρος είναι κλεισμένος μέσα σε ένα στρογγυλό, λείο, μαύρο και σκληρό ενδοκάρπιο. Συλλέγεται κατά τους χειμερινούς μήνες είτε για τη συγκέντρωση των σπόρων του και / ή την πώλησή του στο εμπόριο ως "σαπούνι καρύδι".

Οι σπόροι του φυτρώνουν πολύ εύκολα. Για να εξασφαλίσουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στην βλάστηση, είναι καλό ο σπόρος να μείνει εμποτισμένος σε ζεστό νερό τουλάχιστον για 24 ώρες και στη συνέχεια να σπαρθεί (μερικοί προτιμούν να τρίβουν ή να χαράζουν την επιφάνεια των σπόρων πριν από το μούσκεμα, ξύνοντας ή λιμάροντας προσεκτικά), είτε απευθείας στους ήδη προετοιμασμένους λάκκους σε απόσταση 5μ x 5μ ή να σπαρθούν σε γλάστρες γεμάτες με βαρύ αργιλώδες χώμα ανακατωμένο με κοπριά ή παρόμοια προετοιμασία σε φυτώριο.

Το Sapindus saponaria είναι ένα μικρό έως μεσαίου μεγέθους φυλλοβόλο δέντρο ενδημικό στην Αμερική. Κάποια κοινά ονόματα του φυτού είναι wingleaf soapberry, western soapberry, jaboncillo, και manele (στη Χαβάη). Το όνομα τού γένους του, "Sapindus", προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει ινδικό σαπούνι, ενώ το συγκεκριμένα επίθετό του, "saponaria", σημαίνει "σαπωνοειδής".

Αναπτύσσεται συχνά σε συστάδες ή σύδεντρα, φθάνοντας περίπου τα 6 μέτρα σε ύψος, κυρίως προς το δυτικό τμήμα εξάπλωσής του. Κάποια μοναχικά δέντρα μπορούν να ψηλώσουν ακόμη περισσότερο, φτάνοντας και τα 15 μέτρα ύψος. Από το δυτικό μέρος τού σύδεντρου βλέπουμε συχνά τα φυτά να προτιμούν τις αρχές άδενδρων πεδιάδων, λαγκάδια και ρέματα, τις παρυφές δασικών εκτάσεων, τα όρια των αγρών ή τις βραχώδεις πλαγιές.

Τα φύλλα του soapberry είναι εναλλασσόμενα, με πτεροειδή ανάπτυξη, παχιά και δερματώδη, αλλά φυλλοβόλα, φτάνουν σε μήκος τα 20 με 35 εκατ., και καθένα αποτελείται από 6 με 20 στενά λογχοειδή φύλλα, που έχουν μακριές κωνικές άκρες και άνισες σφηνοειδείς βάσεις μήκους 5 με 12 εκατοστά και πλάτους 2 εκατοστών. Τα φύλλα της ποικιλίας saponaria είναι ως επί το πλείστον πιο πτεροειδή, σε σχέση με εκείνα της var. drummondii, που ποτέ δεν σχηματίζουν φτερά.

Η ανθοφορία γίνεται σε ταξιανθίες πυκνές από μικρά λευκά άνθη με 15 έως 20 εκατ. σε μήκος. Η άνθιση εμφανίζεται τον Μάιο-Ιούνιο για την ποικιλία var. drummondii, και το Νοέμβριο για την ποικιλία var. saponaria. Ο καρπός εμφανίζεται σε μεγάλες πυραμιδικές συστάδες στα άκρα των κλαδιών. Κάθε χρυσόχρωμος καρπός που έχει διάμετρο 3- 3.5 εκατοστά, γίνεται ημιδιαφανής και ζαρωμένος όταν βρίσκεται σε πλήρη ωρίμανση και περιέχει ένα μοναδικό μαύρο σπόρο, με 9 χιλιοστά περίπου διάμετρο. Οι καρποί της ποικιλίας drummondii ωριμάζουν τον Οκτώβριο και συχνά παραμένουν στο δένδρο μέχρι την άνοιξη, ενώ εκείνοι της ποικιλίας saponaria ωριμάζουν την άνοιξη.

Τα κλαδάκια της ποικιλίας drummondii είναι γκρι-καφέ και τριχωτά με κοντά σκούρα καφετί μαλλιά, ενώ εκείνοι της ποικιλίας saponaria είναι γκρι και άτριχα. Τα μπουμπούκια της drummondii είναι μικρά, σε σκούρο καφέ χρώμα και τριχωτά, ενώ εκείνα της saponaria είναι μικρά καφέ και άτριχα. Ο κορμός της drummondii έχει ανοιχτό γκρι χρώμα, είναι φολιδωτός με λεπτές πλάκες, και μερικές φορές σχηματίζονται στον φλοιό ρηχές αυλακιές, ενώ της saponaria έχει γκρι κοκκινωπό χρώμα και φολιδωτό φλοιό.

Οι καρποί των φυτών Sapindus (soapnuts) είναι δρύπες και περιέχουν σαπωνίνες που είναι μια φυσική επιφανειοδραστική (απολυμαντική, απορρυπαντική) ουσία. Έχουν χρησιμοποιηθεί για πλύσιμο επί χιλιάδες χρόνια από τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Ασίας, αλλά και τους Ιθαγενείς Αμερικάνους. Τα soapnuts μελετούνται και χρησιμοποιούνται για εμπορική χρήση σε καλλυντικά και απορρυπαντικά, καθώς και πολλά άλλα προϊόντα. Οι δρύπες του δέντρου Sapindus Mukorossi έχουν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε σαπωνίνη.

Τα Soapnuts έχουν χρησιμοποιηθεί ιατρικώς ως αποχρεμπτικά, εμετικά, αντισυλληπτικά, και για τη θεραπεία της υπερβολικής σιελόρροιας, της επιληψίας, της ψωρίασης, της ημικρανίας και κατά των ψειρών. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι σαπωνίνες από τα "καρυδο- σάπουνα" αναστέλλουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων. Τα Soap nuts είναι ένα από τα αναφερόμενα στοιχεία στον κατάλογο βοτάνων και ορυκτών της Αγιουρβέδα. Είναι δημοφιλές συστατικό σε σαμπουάν της Αγιουρβέδα και καθαριστικά. Χρησιμοποιούνται στην ιατρική της Αγιουρβέδα ως θεραπεία για το έκζεμα και την ψωρίαση. Τα Soap nuts έχουν ήπιες εντομοκτόνες ιδιότητες και χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για την αφαίρεση των ψειρών από το τριχωτό της κεφαλής. Έχουν από καιρό χρησιμοποιηθεί στο δυτικό κόσμο για την παραγωγή σαπουνιού, συνήθως μαζί με πολλά χημικά πρόσθετα που δεν είναι αναγκαία για την πραγματική διαδικασία πλυσίματος και είναι επιζήμια για τον χρήστη καθώς επίσης και το περιβάλλον μας. Τα "καρυδο- σάπουνα" έχουν γίνει μια πολύ δημοφιλής εναλλακτική λύση, φιλική προς το περιβάλλον, σε σχέση με τα βιομηχανικά χημικά απορρυπαντικά.